Om het in de toekomst makkelijker te maken om bouwmaterialen te hergebruiken, kunnen bouwers alle materialen die ze in nieuwbouwpanden hebben gebruikt sinds 2017 registreren in het Madaster, het materialen-kadaster. Zo is van elk gebouw bekend welke materialen daarin zijn gebruikt, op welke plek, en aan welke specificaties die voldoen. Dat helpt om in de materialen in de toekomstig nog eens te gebruiken. Helaas staan de meeste gebouwen nog niet in het Madaster.

  Het blijft dus nog moeilijk om sloopmaterialen te hergebruiken, weet ook docent/onderzoeker Han van Son die werkt bij Avans Hogeschool in Breda. Samen met collega-onderzoeker Karen Janssen keek hij in opdracht van de EU naar alle schakels in het bouwproces – van projectontwikkelaar en architect tot hoofd- en onderaannemers – om te zien in hoeverre hoogwaardig hergebruik van bouwmaterialen uit bestaande gebouwen mogelijk is. Ook staalproducent Tata Steel werkte aan het onderzoek mee. De conclusie: laagwaardig materiaalhergebruik is goed mogelijk; hoogwaardig hergebruik, bijvoorbeeld van complete bouwelementen, heeft nog veel haken en ogen. Van Son: “Een stalen H-balk uit een slooppand waarvan de samenstelling en herkomst niet bekend zijn, mag je niet zomaar toepassen in een ander gebouw; die zou je moeten omsmelten tot nieuw staal, voor nieuwe bouwelementen die dan wél geregistreerd worden. Daarnaast is hergebruik van bestaande sloopdelen bewerkelijk – denk aan vervoer, opslag, distributie, certificering en aanpassing – met hoge kosten aan de voorkant, en een onzekere terugverdientijd.”

Optimistischer is Van Son over de kansen voor demontabel (staal)bouwen. Hij verwacht dat dat snel aantrekkelijker wordt voor bedrijven. “Wij zijn voor onze staalproductie inclusief de daarvoor benodigde ijzererts en steenkool nog altijd afhankelijk van landen als Rusland, China en India, met alle risico’s van dien. Meer hoogwaardig hergebruik, bijvoorbeeld door demontabel bouwen, zal die afhankelijkheid verminderen.” Dat vraagt om een ingrijpende omslag in de manier van werken, benadrukt Van Son. “Zoiets lukt alleen met meer overleg en afstemming tussen alle schakels in de hele keten, waarbij je in de fabriek prefab-delen bouwt die op de bouwplaats alleen nog maar in elkaar hoeven te worden gezet.” 

Een universeel bouwsysteem voor demontabel bouwen met standaard bouwelementen zou ideaal zijn. Denk aan Meccano of Lego, waarbij je met een beperkt aantal ‘blokjes’ eindeloos veel combinaties kunt maken en je elk blokje gemakkelijk kunt demonteren om opnieuw te gebruiken in een ander gebouw.

Dat klinkt misschien als toekomstmuziek, maar het is hier en daar al realiteit. Wij maken nu al onderdelen die makkelijk gedemonteerd en hergebruikt kunnen worden in de bouw. Deze kun je terugvinden bij de tijdelijke rechtbank die inmiddels is verhuisd van Amsterdam naar Enschede. Circulairstaal BV, een zusteronderneming van Brink Staalbouw, past de filosofie van demontabel bouwen op grote schaal toe. Zij maken grote staalconstructies volgens het principe van ‘design for disassembly’ ofwel demontabel bouwen waar geen lassen aan te pas komt. Aniek Averesch van Circulairstaal: “Daarvoor hebben wij speciale connectors ontwikkeld waarmee wij ijzersterke constructies kunnen bouwen, met bouten, moeren en verbindingsstukken. Met drie of vier basiselementen kunnen wij nu alles bouwen – net als met Meccano of Lego – eenvoudig demontabel. Toen wij dit idee in 2015 presenteerden, was er in de sector nog weinig draagvlak. Inmiddels ziet iedereen het belang: naast de ambitieuze circulaire opgave rijzen de energie- en staalprijzen de pan uit.”

Verovert ‘Meccano-bouw’ straks ook andere bouwsectoren? Wonen en werken wij straks in panden gemaakt met standaard ‘Legoblokjes’ die wij kunnen uitbouwen, verkleinen of zelfs volledig kunnen demonteren en ergens anders hergebruiken? Averesch hoopt het van harte: “Vooralsnog zijn wij de enige die zo werken, maar ik hoop dat er snel meer bedrijven bij komen die ook demontabel gaan bouwen en dat de hele sector het oppakt. Het is hard nodig! Gelukkig zijn er in het onlangs gesloten Bouwakkoord al mooie afspraken over gemaakt.” Ook Van Son voelt de urgentie. “De overheid moet dit niet aan de markt overlaten maar sturend optreden. Een CO₂-heffing op goedkoop staal bijvoorbeeld zal hergebruik zeker stimuleren.”