Staalslakken

De staalslak ontstaat bij de raffinage van vloeibaar ruwijzer naar vloeibaar staal. De vloeibare slak die ontstaat drijft in een laag op het staal. De slaklaag wordt afgegoten en afgekoeld, waarna de slak wordt gebroken en het nog aanwezige ijzer zo veel mogelijk wordt verwijderd en hergebruikt.

De productie van staalslak is onlosmakelijk verbonden aan de productie van staal, omdat het ruwijzer nog te veel onzuiverheden bevat. Door het toevoegen van een slakvormer worden deze onzuiverheden uit het ijzer gehaald en in een steenachtig materiaal gebonden. Dit leidt tot de vorming van staalslak.

Gestolde converterslak bestaat voornamelijk uit mineralen van calciumsilicaten en ijzeroxiden. Deze stoffen zijn afkomstig uit het ijzererts en komen dus ook in de natuur voor.

Meer algemeen zou je kunnen stellen dat de toepassing van staalslakken al zo oud is als de weg naar Rome, letterlijk. De Romeinen pasten slak destijds al toe bij de aanleg van wegen.

Er zijn verschillende typen/kwaliteiten staalslak, afhankelijk van het type staalproces en de specifieke processtap. Staalslakken hebben verschillende eigenschappen, en dus ook toepassingen. Toepassingen moeten altijd voldoen aan de milieueisen. De voorwaarden voor toepassing van staalslakken zijn bekend bij de uitvoerders van civiele toepassingen. Zo staat op het certificaat van de gecertificeerde bouwstoffen duidelijk omschreven hoe de bouwstof toegepast moet worden. Deze stelt ook dat de uitvoerders van de civiele toepassingen verantwoordelijk zijn voor de opvolging van de gestelde voorschriften.

In IJmuiden worden de verschillende typen staalslak gescheiden verwerkt en voor elke slak zoeken we naar de hoogst toegevoegde waarde voor hergebruik. LD-staalslak wordt in Nederland in de grond-, weg- en waterbouw (GWW-sector) toegepast. Voorbeelden hiervan zijn de wegfundering, geluidswallen, oprit/afrit kunstwerken viaduct, etc. Daarnaast wordt LD-staalslak toegepast in asfalt.

Staalslak is niet schadelijk voor de natuur, indien goed toegepast. Het wordt vooral ingezet als gecertificeerd bouwmateriaal in de weg- en waterbouw. Dit betekent dat het voldoet aan de milieu- en civieltechnische eisen die aan dergelijke bouwmaterialen worden gesteld. Gedeputeerde Staten van Noord-Holland en de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied hebben in juni 2014 formeel vastgesteld dat staalslak de status van bijproduct heeft, dat als bouwstof kan worden toegepast, net als het Ministerie Infrastructuur & Milieu in 2017. Zo is Rijkswaterstaat een belangrijke afnemer voor het gebruik van staalslak als oeverbescherming.

Het voordeel van de status als bijproduct voor staalslak is dat er minder administratieve last is (minder papierwerk) bij het transport en inzet van het materiaal als bouwstof, terwijl de kwaliteit en milieuhygiëne hetzelfde is. De status heeft dus geen invloed op de aard van de toepassing. In andere woorden: de slak wordt nu niet anders toegepast dan voordat het de bijproductstatus kreeg.

We willen met z’n allen zoveel mogelijk gebruik blijven maken van materialen die een tweede leven kunnen krijgen. Het sluiten van de kringloop tussen verschillende takken van industrie is een hoofdthema in de circulaire economie. Door staalslakproducten in te zetten, is er sprake van een win-winsituatie: wij kunnen staal maken en aannemers kunnen met staalslakproducten Nederland opbouwen voor onder meer ophogingen, geluidswallen, dijken en snelwegen. Bijkomend positief effect is dat we geen zand of grind (uit bijvoorbeeld natuurgebieden) hoeven af te graven.

Er zijn verschillende soorten staalslakken voor verschillende soorten toepassingen en markten. We verdienen geld voor sommige producten, terwijl er bij andere producten sprake is van een verdringingsmarkt. Dat betekent dat we concurreren met andere bouwmaterialen, zoals grond, zand of bouwpuin. Als we in zo’n geval geld betalen betreft dit voor een groot deel de transportkosten, op- en overslag en verwerkingskosten van Tata Steel naar de site waar staalslakken worden ingezet.

De totale Europese staalslakproductie is momenteel ongeveer 11 miljoen ton. Tata Steel Nederland produceert jaarlijks ongeveer 0,65 miljoen ton staalslak.

De staalslakken van Tata Steel Nederland worden vloeibaar getransporteerd naar het bedrijf Harsco, gesitueerd op het terrein van Tata Steel in IJmuiden. Harsco koelt, zeeft en wint het aanwezige metaal terug uit de staalslakken. Het teruggewonnen metaal en een deel van de staalslakken worden hergebruikt in het staalproductieproces, het resterende deel van de staalslakken wordt verkocht op de markt.

Pelt & Hooykaas verkoopt de staalslakken. Dit bedrijf, met vestigingen in IJmuiden en Rotterdam, levert sinds 1891 secundaire bouwgrondstoffen aan klanten in en buiten Nederland. De afnemers variëren van aannemers in de bouw tot overheden waaronder Rijkswaterstaat.

Staalslak is een gecertificeerde secundaire bouwstof onder Nederlandse wet- en regelgeving. Helaas hebben zich in Nederland enkele situaties voorgedaan waarbij staalslak is gebruikt waarbij de toepassingsvoorwaarden niet goed zijn opgevolgd. Dit is onder het geval bij wegen in Harlingen en Nijmegen, een golfbaan in Spijk en een vuilstortplaats in Eerbeek. Dat heeft terecht geresulteerd in zorgen bij omwonenden.

Als staalslak niet juist wordt verwerkt in de uiteindelijke toepassing, kunnen fijne deeltjes van de slak verwaaien bij stevige wind. Irritatie die mogelijk zou kunnen ontstaan is gelijk aan het verstuiven van andere materialen, zoals zand, die in onder andere het oog kunnen komen.

Staalslak is kalkrijk, net als bouwpuin. Hierdoor kan bij onjuiste toepassing in ongebonden producten en langdurige regenval, kalkrijk water naar de bodem wegzakken en daar lokaal de zuurtegraad (pH) verhogen. Het gevolg kan zijn dat metalen uit de bodem gaan oplossen en zich verplaatsen via het grondwater.

De huidige discussie tussen onderzoeksinstituten gaat over de mate van schadelijkheid voor gezondheid en milieu van deze mobilisatie. Daarnaast bevat staalslak metalen in oxidevorm die bij onjuiste toepassing in ongebonden producten kunnen vrijkomen als gevolg van uitloging.

In de Kamerbrief ‘Versterken toezicht en handhaving staalslakken’ van april 2024 stelt de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat dat staalslakken veilig kunnen worden toegepast mits dit onder de juiste toepassingsvoorwaarden gebeurt.

Om te garanderen dat dit het geval is, wil de staatssecretaris een informatieplicht instellen en deze aanvullende handelingsperspectieven:

• Een landelijke informatieplicht stelt toezichthouders in staat om vooraf en tijdens het toepassen van staalslak te controleren of dit ook volgens de toepassingsvoorwaarden verloopt.
• Maatregelen die toepassende bedrijven moeten treffen om specifieker te beschrijven in de regelgeving.
• Invoeren van eindinspecties door bevoegd gezag bij de toepassing van slak.
• Invoeren van landelijke registratie om toezicht en transparantie te vergroten.

Wij juichen deze plannen uiteraard toe.